Gaslighting to zjawisko, które w ostatnich latach zyskuje na popularności, ale wciąż nie każdy jest świadomy jego istnienia. To forma manipulacji, w której sprawca stopniowo podważa i zniekształca percepcję ofiary, powodując, że zaczyna ona wątpić w swoje zmysły i zdrowie psychiczne.
Gaslighting jest trudny do rozpoznania, bo często zaczyna się od drobnych kłamstw, które w miarę upływu czasu przeradzają się w poważniejsze manipulacje. Może występować w różnych środowiskach – od rodziny, przez związki, po pracę. Czym dokładnie jest gaslighting, jak się objawia i jak można go rozpoznać w różnych relacjach?
Najważniejsze informacje w skrócie
- Gaslighting to forma psychologicznej manipulacji, w której sprawca celowo wprowadza ofiarę w stan wątpliwości co do własnego zdrowia psychicznego i percepcji rzeczywistości.
- Zjawisko to może występować w różnych kontekstach – w związku, w pracy, a nawet w rodzinie.
- Gaslighting w pracy objawia się często tym, że pracownik jest przekonywany, że nie pamięta sytuacji prawidłowo lub że przesadza, co prowadzi do utraty pewności siebie i poczucia winy.
- W związkach manipulator może negować czyjeś odczucia i doświadczenia, sprawiając, że ofiara zaczyna wątpić w swoje uczucia.
- W rodzinie gaslighting może przybrać formę wyśmiewania i bagatelizowania przeżyć dziecka lub współmałżonka. Rozpoznanie gaslightingu nie jest łatwe, ponieważ manipulacje często są subtelne i stopniowe. Ważne jest, aby nauczyć się rozpoznawać sygnały, takie jak zaprzeczanie faktom, przenoszenie winy czy negowanie uczuć.
- Chcąc udowodnić gaslighting, szczególnie ważne jest zbieranie dowodów na manipulację, np. poprzez zapisywanie rozmów czy zdarzeń.
- W obliczu gaslightingu, wsparcie z zewnątrz, np. od terapeuty czy bliskich, może być fundamentalne dla odzyskania kontroli nad sytuacją.
Korzenie gaslightingu. Skąd się wywodzi?
Gaslighting to termin, który pierwotnie pochodzi z tytułu sztuki teatralnej i filmu z lat 40. XX wieku, w którym mąż starał się doprowadzić żonę do obłędu, manipulując jej rzeczywistością. Dziś pojęcie to zyskało szersze znaczenie i odnosi się do wszelkiego rodzaju manipulacji psychologicznych, w których osoba sprawcza stara się podważyć wiarę ofiary w siebie oraz jej zdolność do rozumienia otaczającej ją rzeczywistości. Działania gaslightingu mogą przybierać różne formy, ale zawsze mają na celu jedno – manipulowanie percepcją i emocjami ofiary, tak aby ta zaczęła wątpić w swoje przeżycia i postrzeganie rzeczywistości.
Definicja książkowa gaslightingu
Gaslighting to subtelna forma manipulacji psychologicznej, w której sprawca zmienia postrzeganą rzeczywistość ofiary. Jego celem jest zniekształcenie faktów tak, aby ofiara zaczęła kwestionować swoje własne odczucia, wspomnienia, a nawet zdrowie psychiczne. W wyniku takiej manipulacji osoba może stracić pewność siebie i zacząć czuć się zagubiona.
Gaslighting w pracy
Może przybierać różne formy. Może to być np. przekonywanie pracownika, że nie pamięta ważnych informacji, negowanie jego osiągnięć, a nawet zmiana zasad w sposób, który sprawia, że osoba staje się przekonana, iż jest winna niepowodzeń. Tego rodzaju manipulacja może doprowadzić do utraty pewności siebie, wypalenia zawodowego i poczucia, że pracownik nie jest w stanie spełniać oczekiwań. Jeśli sprawca jest przełożonym, gaslighting może przybierać formę ciągłego umniejszania pracy lub zatrzymywania awansów, mimo że ofiara osiąga wysokie wyniki.
Gaslighting w związku
Jeden z najbardziej toksycznych typów manipulacji. Partner, który stosuje gaslighting, może negować wydarzenia, które miały miejsce, lub twierdzić, że ofiarze coś się wydaje. Celem jest sprawienie, aby osoba czuła się winna lub niezrównoważona emocjonalnie. Może to prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych lub depresji u ofiary.
Typowy przykład gaslightingu w związku to sytuacja, w której partner zaprzecza, że powiedział coś bolesnego, mimo że ofiara dobrze pamięta daną rozmowę. Tego typu manipulacja jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ ma miejsce w bliskiej relacji, gdzie ofiara powinna czuć się bezpiecznie i wspierana.
Gaslighting w rodzinie
Może dotyczyć różnych członków rodziny – od dzieci po dorosłych. Rodzice lub inne osoby mogą bagatelizować uczucia lub przeżycia dziecka, twierdząc, że „to tylko wyobraźnia” albo „przesadzasz”. Dziecko wychowane w takim środowisku może stracić wiarę w swoje zdolności emocjonalne i trudniej będzie mu rozpoznać, co jest rzeczywiste, a co zostało zmanipulowane. Gaslighting w rodzinie może też przybierać formę winy przerzucanej na ofiarę i twierdzenia, że to ona jest odpowiedzialna za nieporozumienia lub problemy.
Jak udowodnić gaslighting?
Udowodnienie gaslightingu może być bardzo trudne, ponieważ sprawca zazwyczaj manipuluje faktami i stara się zatrzeć ślady swoich działań. Aby udowodnić, że ma się do czynienia z gaslightingiem, warto zapisuj zdarzenia, które mogą być dowodem na manipulację. Może to obejmować zapisy rozmów, notatki dotyczące zmieniających się faktów, a także świadków, którzy mogą potwierdzić twoje wersje wydarzeń.
W przypadku gaslightingu w związku lub pracy, terapia lub rozmowy z osobami spoza sytuacji mogą pomóc w obiektywnym spojrzeniu na sprawę i potwierdzeniu, że dochodzi do manipulacji.
FAQ na temat zjawiska gaslightingu
Nie zawsze. W niektórych przypadkach osoba stosująca gaslighting może nie zdawać sobie sprawy z tego, że manipuluje. Często jest to zachowanie wyuczony lub wynikające z potrzeby kontroli.
Objawy gaslightingu to m.in. ciągłe wątpienie w siebie, poczucie zagubienia, zaburzenia poczucia rzeczywistości, zmniejszona pewność siebie oraz poczucie winny za coś, czego nie zrobiło się.
Najważniejsze to rozpoznać, że jest się ofiarą manipulacji, a następnie szukać wsparcia. Rozmowy z bliskimi, prowadzenie dziennika oraz terapia mogą pomóc w uzyskaniu perspektywy i wsparcia w trudnej sytuacji.
Jeśli podejrzewasz, że jesteś ofiarą gaslightingu, warto skontaktować się z terapeutą, który pomoże zrozumieć sytuację i przejść przez proces leczenia.
